نوآوری خوب یا نوآوری بد؟
نوآوری چه ارزشی دارد؟ چرا خلاقیت در جهان امروز تا این اندازه پراهمیت است؟
اجازه دهید از اینجا شروع کنیم که نوآوری چیست؟ شما بارها و بارها این کلمه را شنیده‌اید، امروزه این واژه بیشتر در ارتباط با فناوری‌های جدید به‌کاربرده می‌شود، نوآوری در دو معنای معرفی چیزی نو یا ایده، فرآیند و روشی نوین استفاده می‌شود. نوآوری یک نیاز را کاهش می‌دهد، فرآیندی را ساده می‌کند یا فرصتی جدید در بازار را شناسایی و از آن استفاده می‌کند. از این اصطلاح برای توضیح توانایی تغییر مسیر زندگی در آینده استفاده می‌شود، توانایی ایجاد چیزی که هنوز هیچ‌کس نمی‌تواند آن را ببیند یا درک کند، معنی ضمنی آن ایجاد راه‌حل‌های جدید برای مشکلات موجود یا دیدن مشکلات موجود به روش‌های جدید است.
نوآوری را اغلب ایجاد یا معرفی چیزی نو می‌دانند، این تعریفی درست است اما امروزه این اصطلاح بیش از این تعریف کلی است و مفهومی شامل ارتقا و بهبود سطح زندگی یک نسل یا بشر است، تغییری که می‌توان آن را اندازه‌گیری کرد، چیزی است شبیه اختراع و تولید تلفن هوشمند و فراگیری استفاده از آن؛ بنابراین نوآوری تنها یک کلمه نیست، به روش‌هایی که پیش از این از آن استفاده نکرده‌ایم، راهکارهایی که به نحوی چندجانبه کارها را آسان می‌کند یا به ابعاد مختلفی توجه دارد نوآوری گفته می‌شود؛ اما کدام نوآوری امروز در جهان اهمیت دارد؟ این فرآیند یا راهکار جدید همیشه خوب است؟
یک داستان آشنا، اهمیت همه‌جانبه نگریستن
روزگاری را تصور کنید که شیرهای خوراکی در بطری‌های شیشه‌ای بسته‌بندی می‌شد، توزیع این بسته‌های سنگین هزینه حمل‌ونقل را افزایش می‌داد و لازم بود پس از توزیع تمامی شیشه‌های خالی نیز به کارخانه بازگردانده شود. روش‌های نوآورانه فراوانی برای ادغام توزیع و برگرداندن بطری‌های شیر در اتاق‌های ایده‌پردازی کارخانه‌های لبنیات بررسی شد و در نهایت در سراسر جهان افراد توزیع‌کننده بطری‌های شیر که در آن زمان شغل افراد زیادی بود، بطری‌های استفاده شده و خالی را نیز جمع‌آوری می‌کردند. در اینجا بهینه‌سازی را مشاهده می‌کنیم که زمان حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد و هزینه‌های دو بار رفت‌وآمد به سرتاسر شهرها را به یکبار محدود می‌کند.
ناگهان ایده بطری پلاستیکی که سبک‌تر است، نیازی به بازگردانده شدن به کارخانه‌ها ندارد و هزینه‌ها را بسیار کاهش می‌دهد مطرح می‌شود. این ایده نو دگرگونی شدیدی در تمام مراحل تولید و توزیع شیر خوراکی ایجاد کرد ولی همان‌طور که امروز همه می‌دانیم این راهکار نوآورانه همه‌جانبه نبود و به نکاتی خارج از چرخه تولید و توزیع شیر توجه نکرده بود، ورود بی‌رویه پلاستیک به چرخه تولید و مصرف شیر اگرچه از نظر اقتصادی از چند جهت به‌صرفه بود ولی از منظر محیط زیستی مخرب محسوب می‌شد زیرا نتیجه این نوآوری طبق آمار سال ۲۰۱۸ چنین است: ما در سال ۳۶۰ میلیون تن پلاستیک تولید کرده و آن را دور می‌ریزیم و مواد شیمیایی اضافه‌شده به پلاستیک‌ها توسط بدن انسان جذب می‌شوند.
مشخص شده است که برخی از این ترکیبات هورمون‌ها را تغییر می‌دهند و یا اثرات بالقوه زیان‌بار دیگری بر سلامت انسان دارند. بقایای پلاستیک توسط حیوانات دریایی بلعیده می‌شود به حیات‌وحش آسیب می‌زند، جانوران دریایی را زخمی یا مسموم می‌کند، سلامت حیوانات دریایی به عنوان بخشی از طبیعت به‌خودی‌خود اهمیت دارد ولی از سوی دیگر این آسیب‌ها بشر را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است چرا که همین موجودات مسموم بخشی از غذای انسان‌ها هستند.
محیط‌زیست، تغییرات اقلیمی و نوآوری
هر ایده می‌تواند جهان را تغییر دهد و استفاده از پلاستیک در بسته‌بندی‌ها نیز چنین تغییر بزرگی ایجاد کرد ولی این تغییر در نهایت به نفع سلامت بشر نبود. نوآوری می‌تواند از جهاتی مثبت و از جهاتی منفی باشد. نوآوری منفی به این معنی است که توجه همه‌جانبه به اثرات استفاده از یک فناوری یا نوآوری فناورانه وجود نداشته باشد و توجه به مسائلی مانند تغییرات اقلیمی، محیط‌زیست و توسعه پایدار در آن نادیده گرفته شود؛ اما ما غالباً بیشتر درباره نوآوری «خوب» می‌شنویم، چرا؟ جدا از اندازه‌گیری خوبی یا بدی راهکارهای نوآورانه می‌دانیم که اثرات مثبت نوآوری در بالا بردن سطح کیفی زندگی انسان غیرقابل‌انکار است، یک مثال کوچک با تأثیر بزرگ استفاده حدود نیمی از جهان از تلفن هوشمند و در نتیجه دسترسی آن‌ها به منابعی است که در گذشته افراد اندکی از آن برخوردار بودند.
کدام نوآوری خوب است؟
نوآوری آن‌طور که تعریف کردیم مفهومی کاملاً مثبت و خوب است با این شرط که به ابعاد مختلف اثرات آن توجه کنیم زیرا نوآوری می‌تواند اثرات نامطلوبی داشته باشد، اما سؤال درست‌تر این است که بپرسیم در چه حوزه‌ای باید نوآوری کرد و چرا، با چه هدفی و به چه قیمتی نوآور بودن مجاز است؟
گاهی برخی کلمات چنان برای ما ارزشمند می‌شوند که فراموش می‌کنیم به همه ابعاد و وجوه آن بنگریم، نوآوری یکی از ارزش‌های سازمان‌های جدید، استارتاپ‌ها و زندگی مدرن امروز در جهان است ولی آیا این فرآیندهای خلاقانه همواره خوب است؟ اگر نوآوری نبود ما امروز به اینترنت دسترسی نداشتیم، ابزار و روش‌هایی که به کمک آن کهکشان‌های دور را مشاهده می‌کنیم اختراع نشده بودند و امروز برای مقابله با تغییرات اقلیمی نگاهی به ذهن‌های پویایی که می‌توانند ردپای کربن را در تولید کمرنگ کنند نداشتیم.
نوآوری از زمان اختراع چرخ ۳۴۰۰ سال قبل از میلاد تا اختراع تلفن هوشمند در سال ۲۰۰۷ همواره شامل توسعه و اختراع روش‌های جدید برای مقابله با مسائل و چالش‌های انسان در جهان بوده و هم اکنون نیز نوآوری با نگاهی به آینده و نیازهای امروز جهان معنا دارد؛ بنابراین نمی‌توان صرف جدید بودن، راهگشا بودن در یک مسئله و حل یک چالش بشری نوآوری را نوآوری خوب دانست بدون آنکه به اثرات محیط زیستی، توجه به سلامت و حقوق تمام انسان‌ها در جهان توجه کرد.
نوآوری خوب به همه افراد توجه می‌کند
سال‌های طولانی خودروسازان از آزبست در لنت ترمز و سایر بخش‌های خودروها استفاده می‌کردند و بسیاری هنوز نیز به این شیوه ادامه می‌دهند، زیرا آزبست مستحکم و مقاوم است. آزبست اگرچه از سویی برای سلامت سرنشینان خودرو مناسب است و از بروز تصادف‌ها جلوگیری می‌کند ولی از سویی دیگر آزاد شدن آن در هوا سلامت تمامی افراد یک جامعه را به خطر می‌اندازد، آزبست عامل بروز بسیاری از بیماری‌های ریوی است، با ممنوعیت استفاده از آزبست به دلیل خطرات متعددی که برای سلامتی انسان‌ها دارد، شرکت‌های سازنده مواد جایگزینی را برای استفاده در خودرو معرفی کرده، به این فرآیند نوآوری خوب گفته می‌شود، نوآوری که به تمامی جوانب استفاده از یک محصول توجه می‌کند و علاوه بر سود خود و سلامت مصرف‌کنندگانش به سلامت عمومی جامعه نیز اهمیت می‌دهد.
نوآوری‌های جدید
نوآوری‌های جدید در ساخت نفتکش‌ها جلوی ورود مواد نفتی به آب اقیانوس‌ها و آلودگی زیست‌محیطی را گرفته است، برخی از نوآوری‌های جدید با تولید ظروف یک‌بارمصرف، دستمال‌کاغذی، مداد و سایر مواد مصرفی تجزیه‌پذیر به کاهش خطرات محیط زیستی که مواد قبلی ایجاد می‌کردند کمک کرده، جایگزینی انرژی‌های پاک کمک بزرگی به تولید کمتر
خودروهایی که با فناوری‌های نوآورانه ساخته‌شده‌اند بدون استفاده از آزبست نسبت به گونه‌های قدیمی سازگارتر با محیط زیست هستند و از بیماری هزاران انسان جلوگیری کرده‌اند. آب پاکیزه به واسطه نوآوری در تصفیه‌کننده‌های کم‌هزینه امروز در دسترس افراد بیشتری است و صدها و هزاران مثال دیگر که هرروز درباره آن می‌شنویم و می‌بینیم.
نوآوری سویه منفی یا مخرب ندارد؟ همه می‌دانیم که اگر چنین سویه‌ای نیز برای نوآوری وجود داشته باشد قطعاً کمپانی‌های بزرگ بر روی آن متمرکز نمی‌شوند؛ اما چطور می‌توان به شکلی همه‌جانبه نوآوری را بررسی کرد و ارزشی که نوآوری خلق می‌کند را به دور از تبلیغات شرکت‌های بزرگ سنجید؟ برای شکل‌گیری نوآوری خوب باید چطور بیاندیشیم؟ \اسخ به سوال آخر نیاز دارد که بدانیم نوآوران چطور می‌اندیشند.
نوآوران چطور می‌اندیشند؟
نوآور بودن یعنی کنجکاوی، جسارت و سرکشی دائمی. نوآوری حس سیال در قالب‌های از پیش تعیین شده قرار نگرفتن است، بی‌حدوحصر بودن. نوآوری جستجوی فعالانه مسیری برای بهبود محصول، فرآیند یا ایده، تفکر و نگرشی خارج از چهارچوب‌ها است. نوآوری با تمایل به ریسک کردن بیشتر و فکر کردن خارج از چهارچوب‌هایی که در ذهنمان شکل‌گرفته است ارتباط مستقیم دارد.
استارتاپ استودیو چیست؟
سازمان نوآور چگونه کار می‌کند؟
سازمان نوآور دقیقاً شبیه به فرد نوآور ریسک‌پذیر است، از شکست نمی‌هراسد و حتی درصورتی‌که پس از یکبار شکست دوباره به مسیر ایده‌پردازی خود ادامه دهد احتمال بیشتری دارد که شرکتی پیشرو در نوآوری شود. برای اینکه سازمانی نوآور شکل بگیرد محیطی ایمن نیاز است، همکاری نیز یکی از مهم‌ترین عوامل نوآوری در سازمان است، همکاری مناسب میان اعضای تیم و سازمان‌های همکار، گرد هم جمع شدن مردم و متخصصان، هم‌افزایی و تجمیع فکرها و ایده‌ها و استفاده از قدرت با هم بودن برخلاف نظام بروکراتیکی که فرآیندهای کاری را کند می‌کند و امکان رشد نوآورانه را محدود می‌کنند ضروری است. پیشرو بودن در نوآوری برای هر سازمانی ممکن نیست، توانمندسازی اعضای تیم‌ها در همه جایگاه‌های شغلی پیش‌نیاز یک سازمان نوآور است.
تقریباً غیرممکن است گروه بزرگی از افراد که احساس قدرت داشته باشند مسیری نو و راهی جدید در حرفه خود ایجاد نکنند. با بالا بردن سطح تعامل میان افراد سازمان و درگیر کردن همه در فرآیند تصمیم‌گیری این احساس قدرت را به اعضای یک سازمان می‌بخشیم و امکان شکل‌گیری ایده‌های نو در سطح سازمان را بالا می‌بریم. نوآوری در چنین شرایطی ایجاد می‌شود اما این نوآوری لزوما نوآوری خوب نیست.
چه عواملی در ایجاد راهکارهای نوآورانه خوب مؤثر است؟
عوامل متعددی در نوآوری و نوآور بودن افراد و کسب‌وکارها تأثیرگذارند، در نتیجه یک پژوهش در ایالت متحده آمریکا نقش شیوه عملکرد اقتصادی دولت در ایجاد ظرفیت نوآوری بالاتر اثبات شده است. در سطح سازمان برای اینکه یک سازمان در نوآوری پیشرو شود، باید به تقویت همکاری و توانمندسازی افراد در همه جایگاه‌های شغلی توجه شود تا افراد نیاز به ایجاد تغییر را درک کنند و توانایی پذیرش ریسک و فکر کردن خارج از چارچوب را در خود ایجاد کنند.
نگاه انتقادی و خارج از چهارچوب‌ها این توانایی را در افراد ایجاد می‌کند که هنگام بررسی هر ایده نو به اثرات مختلف و ابعاد متفاوت آن توجه کنند. همچنین برای نوآوری خوب نیاز به ایجاد محیطی امن برای افراد است، شرکت‌های چندملیتی بزرگ مانند ماکروسافت با ایجاد کارگاهی امن برای کارهای شخصی کارمندان خود، کشورهای صنعتی بزرگ با فراهم کردن سازوکارهای رفاهی بیشتر برای شهروندان و استارتاپ‌های کوچک با در نظر گرفتن آزادی اختیار و عمل برای اعضای خود به ایجاد این فضای امن کمک می‌کنند.
در هر حال نوآوری نه خوب است و نه بد ولی به نظر می‌رسد در زندگی امروز ما ضروری‌تر از همیشه است. نوآوری اگر به درستی انجام شود، قدرت تأثیرگذاری، بهبود و تغییر در شیوه زندگی، کار و تعامل ما را دارد. هر شرکتی باید آرزو داشته باشد که در نوآوری پیشرو باشد، در این مسیر قدم بردارد تا تغییرات بنیادی مبتنی بر نوآوری که زندگی همه ما در جهان را دچار تحول می‌کند رخ دهد. آینده بیش از پیش به نوآوری گرایش خواهد داشت که به حقوق بشر پایبند باشد و به حفظ محیط زیست توجه کند.
منابع
• Technology — Good, Bad or Neutral
• How Does Technology Affect Your Health? The Good, the Bad, and Tips for Use
• This Long-Awaited Technology May Finally Change the World
• Climate Innovation: Diversification and Green Business Models
• Technological Influence on Society
• positive vs. negative effects of innovation capabilities on firm performance
